م1

شیمی علمی که ازساختمان ماده وتغییرات باطنی ان صحبت می کند وبعبارت دیگرمی توان گفت که شیمی ازترکیبات اتمهابحث می کند .انسان برای زندگی بهتربه موادی احتیاج داردکه بیشتر انهابطورطبیعی ساخته واماده نیست وناچاراست که هریک رابنحوی تهیه نماید وازانهااستفاده مخصوصی نماید.علمی که ازاین مواد بحث می کند شیمی نام دارد.به عقیده محقق هندیا((مهدی حسن )) لغت ((شیمی))ازکلمه چینی ((چین ای)) به مفهوم((عصاره طلاسازی))اشتقاق یافته است که درلحجه فوکین واقع درجنوب چین کیمیا تلفظ می شود پس این خاطرنشان می کندکه فعالیتهای شیمی توسط اعراب وچینی هادرنواحی مذکورصورت میگرفته است واین لغت نیزبه وسیله بازرگانان عرب به غرب راه یافته است. هدف ازاین مقاله تحقیقی شناخت تاریخی شیمی میباشدبنابراین مطالب ان به وسیله فصول زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

1 -فصل اول:دانش شیمی ومختصری ازتاریخچه تکامل ان

2-اغازشیمی نوین وگستر ش ان

صفحه2

فصل اول

دانش شیمی ومختصری ازتاریخچه

تکامل آن

صفحه3

چگونگی پیدایش وتکامل علم شیمی

شیمی درزندگی بشردخالت داشته والان نیز اهمیت بیشتری یافته است هرچه مردم پیشرفت می کنندنقش شیمی درشئون مختلف زندگی بارزترمی شود.

احتیاجات مادی انسانهارامجبورکرده است که تلاش نمایندوزندگی بهتری بسازدبدون شک اولین قدم راکه در راه ترقی علم شیمی برداشته شده است باکشف اتش واستفاده ازان اغازگردید.بشرطی سالیان دراز از اتش برای گرم کردن وپختن غذاهااستفاده می نمود.

ازوجودبعضی ازفلزات که درپارهای ازسنگهابوده اطلاع حاصل کرده وبه تهیه اجروشیشه پرداخت.اثارگذشتگان نشان می دهد که معلومات انهانسبت به اشیاء باگذشت قرون متمادی ضمن تجربیات متعددوطولانی حاصل گشت شواهدزیادحکایت داردکه عده ای ازفلزات مانندمس رادرشش هزارسال قبل می شناختند.درچهارهزارسال پیش الیاژهایی نظیرمفرغ(الیاژی است ازمس وقلع)رامورداستفاده قرارمی داده اندوخواص ان رابطورتجربی می دانستند .طلانیزدران اعصارکشف شد زیرافلزی است که درطبیعت بصورت خالص یافت می .شود

هنرلعاب دادن ظروف که بعداًمنجربه ساختن شیشه گشت چندی پیش از ان رواج پیداکردونقاشیهای روی اجسادمومیائی انجام گشته ودرمصریافت شده نشان می دهدکه کارگران وهنرمندان ان عصرقادربه ساختن شیشه رنگی بوده اند وجواهرهای قیمتی رامی تراشیده اند.

دانشمندان درپی ان بودندکه به رموز و اسرار طبیعت واقف گردندوحقیقت ماده رادریابندولذالفظ حکیم به کسی اطلاق می شد که علت العلل اشیاء رابداند.فلاسفه راجع به ماده عقایدمختلفی ابراز می داشتندبرخی راعقیده بر ان

صفحه4

بودکه تمام اجسام موجود در دنیا از یک ماده اولیه بنام(ماده المواد)تشکیل شده است بنابر این هرکسی ان راجسم بخصوصی تصورمی کردمثلاً تالس اصل اشیاء را آب وذیمقراطیس آتش می پنداشت.

نام عنصر اولین دفعه به وسیله افلاطون برده شدوپس از ان ارسطو وپیروانش ماده را ازچهارعنصرآب؛آتش؛بادوخاک می دانستندوبرای هریک خواصی درنظرمی گرفتندبه عقیده ارسطوچهارعنصرمذبورمبداکلیه موادمی باشدبه عبارت دیگردانشمندمذکوراعتقادداشت ازترکیب عناصربه نسبتهای مختلف اجسام گوناگون بوجودمی اید.مثلاآب را یکی از عناصر می دانست که درساختمان فلزات یافت می شود واستدلال می کردچون فلزات مانندآب مایع می گردند تئوری عناصرچهارگانه تا اواخرقرن هفدهم دوام یافت.

دموکراتوس (370 -460 ق.م)فیلسوف یونانی حدود450 سال قبل ازمیلاداعلام کرد که ماده ازذرات ریزی بنام اتم (غیرقابل تجزیه)تشکیل یافته است.تااینکه دالتن درسال1808 فرضیه اتمی خویش رامعرفی کرد.

کیمیاگری

هنرکیمیاگری که مصریان قدیم آن را هنر مقدس می خوانندمنحصراً دراختیار روحانیون مصربوداین علم ازاسکندریه که مرکز علمی ان زمان بود به ایران امد وازاینجا به اروپای غر بی رفت.

کیمیاگران به وجودجسم مرموزی بنام سنگ فیلسوفان (اکسیر)معتقدبودندوخیال می کردندکه باکشف این سنگ مس رابه طلاوسرب رابه نقره تبدیل کنندولی هیچگاه دراین راه موفق نشدندلیکن درخلال این کارها و ازمایشات پاره ای ازموادکه مورداستفاده می باشدوهمچنین روش عملیاتی که درازمایشگاههای شیمی متداول است ازان دوره ها به جای مانده است.

صفحه5

عده ای ازکیمیاگران متوجه گیاهان شده بودندوازراه تصفیه وتقطییر توانستندعصاره های مختلفی بدست اورند که بعداً به تدریج داروهای گیاهی ازانهاساخته شد.طی این کاوشها پزشگان و کاوشگران درپی اکسیری بودندکه تمام بیماریها را درمان کندوبه انسان حیاتی جاودانی بخشد گرچه این تلاش بی اثربود ولی منجر به تهیه بسیاری از ادویه های مختلف شد.

در تمام قرون وسطی پیشرفت قابل توجهی در شیمی نشد زیرا کیمیاگران اطلاعات خود را پنهان می داشتند وتا اواخر قرن هفدهم جزء علوم اسرارامیز بشمار می رفت لیکن در قرن هیجدهم وضع کیمیاگران از هم پاشید ومعلومات انان به صورت علم شیمی درامد علت امر پیشرفت فلسفه، فیزیک،ریاضیات و پیدایش روشهای علمی بود که واقع را اشکارا بیان می کرد.

اولین کسی که با تئوری عناصر چهارگانه مخالفت کرد رابرت بویل (1691-1627 ) انگلیسی بود به عقیده بویل عنصر جسمی تجزیه ناپذیر بود و از ترکیب عناصر اجسام مختلف بوجود می امدند.

لاوازیه(1796-1743 ) فرانسوی بنیانگذار علم شیمی جدیدمحسوب می شود این شیمیدان گفت ما مجبوریم استدلال خود را بر پایه ازمایش قرار دهیم و جز به واقعیت وتجربه به چیز دیگر فکر نکنیم لاوازیه علم و عمل رابا هم توام ساخت و انها راتوسط یکدیگر تکمیل کرد.روشی که لاوازیه در پیش گرفت و موجب تکامل شیمی شد روش شیمی نامیده می شود.

صفحه6

تاریخ تکامل علم شیمی

در تاریخ دانش شیمی پنج دوره متمایز به چشم می خورد :

1-در دوره اول که به سیصد سال بعد از تولد مسیح ختم می شود . چینی ها،شیشه و مصریها رنگ، مواد داروئی و سمی ویونانیان روش استخراج فلزات وتهیه الیاژها، نمک،وکربنات سدیم را کشف کردند.

2-دوره دوم که تا سال 1525 میلادی ادامه داشت دوره فعالیت کیمیاگران است که تمام سعی انان صرف پیدا کردن اکسیر یا سنگ دانشمندان شده تا بتوانند فلزات ارزان قیمت را به فلزات گران قیمت تبدیل کنند.نا گفته نماند که همین کیمیاگران بودند که موفق به کشف عناصر و ترکیباتی شدند.

3-دوره سوم که دوره شیمی پزشگی است که از 1525 میلادی شروع می شود در این عهده است که شیمیدانان معتقد شدند که هدف علم شیمی یافتن اکسیر نیست بلکه تهیه داروهای شیمیایی است.

4-دوره چهارم:دوره شیمی فلوژیستها می باشد این گروه در سال 1777 فرضیه احتراق را منتشر کردند وطبق نظریه انها کلیه سوختها دارای ماده ای به نام فلوژیستن است.وچون بسوزد ماده مذبور می پرد. در سال1766 که کاوندیش (1810-1731 )هیدروژن را کشف کرد پنداشتند که فلوژیستن بدست امده است.

دوره پنجم از اواخر قرن هیجدهم میلادی (زمان لاوازیه) شروع می شود در این دوره است که شیمی به عنوان یک علم مستقل شناخته شد لاوازیه واضع فرضیه ضد فلوژیستن می باشد او ثابت کرد که اگر وزن جسمی زیاد گردد قطعاً با ماده دیگری ترکیب شده است و اگر کم شود حتماً در نتیجه جدا شدن جزئی از ان ترکیب است.

صفحه 7

پس از لاوازیه علم شیمی با سرعت رو به ترقی رفت دالتون ،فرضیه اتمی واوگادرو فرضیه مولکولی،مندلیف وبایر جدول تناوبی عناصر را عرضه کردند کشف رادیم وخواص رادیواکتیو فرضیه ومدل اتمی بوهر ونخستین تخریب اتم به وسیله روترفورد و شکستن هسته اتم به وسیله پرفسور هان وتهیه عناصر مصنوعی پیشرفتهایی بود که بشر درقلمرو علم شیمی نمود تا این علم به پایه ای رسید که امروزه هست وهنوز هم با سرعت ادامه دارد.

دانش شیمی در اسلام

در میان دانشمدان مسلمان تحقیق مسائل هیئت،تواًم با نجوم بود .علم شیمی هم با فن طلاسازی مختلط گشت ولی بااینکه یکی از دو موضوع واقعی ودیگری خیالی بود معهذا هیچ توفیقی در فعالیتهای انان نگشت.

معلومات شیمی که اعراب از یونانیان دریافت کردند محدود بوده است بنابر این بسیاری از مواد مهم مثل تیزاب سلطانی -الکل -جوهر گوگرد-جوهرشوره و عیره منحصراً از اکتشافات مسلمین میباشد علمای اسلامی عمل تقطیر ونظایر ان را که کارهای اساسی شیمی است جاری ومعمول داشتند اینکه در کتب شیمی می نویسند لاوازیه به وجود اورنده علم شیمی است باید گفت که هیچ دانشی خواه شیمی دفعتاً ایجاد نشده چنانچه لابراتورهای 1000 سال پیش مسلمین واکتشافات ارزنده انان دراین علم نبود هیچ وقت لاوازیه نمی توانست قدمی به جلو بگذارد.

اقدم واشهر علمای کیمیاگران جابر میباشد که در اغاز خلافت عباسیان(اواخر قرن هشتم)میلادی حیات داشت برای اینکه شرح بیشتری درباره این دانشمند داشته باشیم میگوئیم که : ابوموسی ،جابرابن حیان از علمای مشهور علم کیمیا است تصنیفات وی زیاده از 1000 جلد می باشد سر

صفحه8

گذشت و حالات او درست معلوم نیست می گویند که وی ساکن خراسان بوده است جابر را دانشمندان کیمیاگر مشرق مانند جلوکی ،شیخ محمد قمری ،ابن وحشیه ومظفر علیشاه کرمانی ربیب امام جعفر صادق (ع) دانسته اند در اینکه شاگرد ان حضرت بوده شکی نیست زیرا درمؤلفات خود مکرر به نام و عنوان آن بزرگوار یاد می کند قسمت بزرگ دانش جابر در حقیقت گیاه شناسی می باشد او در سال 765 میلادی می زیست.

همانطور که اشاره شد نوشته های جابر خیلی زیاد است ولی چون جابر نام در عرب بسیار بود لهذا تمیز دادن تألیفات وی مشکل می باشد و چندین کتاب او به لاتین ترجمه شده است که مشهورترین آن نتایج التکمیل است که در سال 1672 به زبان فرانسه ترجمه گشت وچنین معلوم می گردد تا مدتی این کتاب مستند شناخته شده و مورد استفاده بوده است .

تصانف جابر مانند دائرالمعارف علمی مشتمل بر خلاصه ای از مجموع مسائل شیمی می باشد دراین تصنیفات ترکیباتی ذکر شده که قبلا معلوم نبوده اند واز انها بر می اید که جابر از خواص بعضی گازها نیز اطلاع داشته است.

مسئله تبدیل فلزی به فلز دیگر از مسائلی است که علمای کیمیائی اسلام تا چندین قرن مشغول تحقیق ان بودند هر چند این عقیده مخالف با اصول علمی حاضر ماست ولی مسئله مذبور به اصل دانش شیمی خدمت نمایانی نمود زیرا از این راه عملا بررسیهایی به عمل امده و اکتشافات مهمه ای بدست امد که بدون طمع طلا ان کارها انجام نمی گشت راست است که چیزی که اصل مقصود بود بدست نیامد اما در عوض نتایج دیگری حاصل شد که اگر برای تبدیل فلزات کوشش به عمل نمی امد ان بهره ها هیچ وقت حاصل نمی گشت .

در نوشته های جابر ترکیباتی ذکر شده که قبلا معلوم نبودند:جوهر شوره،تیزاب سلطانی وقلیاب ونوشاد وسنگ جهنم وجیوه قرمز می باشد او

صفحه9

اولین کسی است که در این کتب یک سلسله عملیات شیمیایی از قبیل تقطیر تبخیر ،تبلور،انحلال،تجزیه و ترکیب را بیان نموده است.

دیگر از شیمیدانان در اسلام ابوبکر محمد ابن زکریای رازی می باشد که در شیمی و فلسفه ومخصوصا طب مقام شهرت را حائز گشته است از تاریخ برمی اید که رازی ابتدا ریاست طبی مریضخانه ری را دارا بوده است و بعد زمان خلیفه (مکتفی بالله) به بغداد امده کتابهایی نوشته ودر برخی از انها تهیه جوهر گوگرد را از تقطیر زاج سبز ،الکل را از تخمیر مواد نشاسته ای یا قندی را متذکر شده است اکثر نویسندگان اسلام که هم انان مصروف علوم بوده دارای علم کیمیا هم بوده اند ولی به استثنای کتب رازی و جابر بقیه مفقود گردیده وچیزی از ان در دست نیست.

از دیدن ترکیبات شیمیایی که در کتب طبی عرب ذکر شده روشن می شود که در فن پایه فکر و دامنه معلومات انان تا چه درجه وسیع بوده است و مخصو صا دوا سازی از جمله چیزهایی است که ایجاد ان مخصوص مسلمین می باشد و در رنگ سازی ،استخراج فلزات،ساختن فولاد و چرم سازی مهارتی که داشته اند ثابت می شود که انان در صنعت وحرفه هم از علم کیمیا استفاده نموده وان را بکار می بردند.

فنون واکتشافات(اطلاعات صنعتی)

مسلمین بطور عمل در صنایع با تحقیقات علمی دوش به دوش جلو رفتند و به واسطه همین معلومات بود که تازگیهایی در حرفه های انان موجود می باشد نتایجی که از بررسیها بدست امده است انان در استخراج معادن از قبیل طلا واهن ،مس ،فولاد ،گوگرد،جیوه و از شمشیرهایی که ساخته اند بر می اید که در اب دادن فولاد درجه کامل را داشته اند منسوجات ،اسلحه ،چرمهای ساخته

صفحه10

و کاغذ انان در دنیا مشهور بوده یکی از اکتشافات مهم مسلمین کشف باروت بوده است که بطور مختصر در این باره توضیح می دهیم :

اقوام وملل مختلف اسیا در قدیم مواد ناریه در جنگ استعمال می نمودند و تا قبل از قرن هفتم میلادی این مواد به اروپا نیامده بود .می گویند اول کسی که ان را به قاره مذکور اورد کالینکcallinique می باشد کالینک یک نفر معمار شامی بوده است زمانی که اعراب قسطنطنیه را محاصره کردند یونانیان این مواد اتشزا را بکار بردند و پیشرفت نمایانی حاصل نمودند امپراطور روم انرا جزء اسرار دولتی قرار داده بود طبق تحقیقات جرم محروق از گوگرد،قطران وچربیها ترکیب گشته و نسخه ان هم در کتب قدیم موجود است مسلمین نسخه مذکور را خیلی زود بدست اوردند و استعمال ان تا این درجه شایع بود که مطابق اقوال نویسندگان جزء اعظم الات و مهمات جنگی انان شمرده می شد ارتش اسلام این ماده ناریه را به صدها روش و با ادوات مختلف به طرف دشمن پرتاب می کرد واز بیانات صلیبیان معلوم می شود که انان فوق العاده از این اتش ترسناک بودند.

بیانات دو نفر از مستشرقین ثابت می کند که باروت گلوله که بتوان الات حربی را به فاصله زیادی پرتاب کرد به وسیله مسلمین اختراع شده است این اکتشافات فن جنگ را یک دفعه تغیر داد.

بررسیهای برخی از شرق شناسان معلوم می دارد چینیها فقط شوره را پیدا نموده اند در اتش بازیها ان را بکار می بردند اما باروتی که نیروی پرتاب کردن ان را داشت به وسیله مسلمین قبل از چینیها بدست امده بود.

از برخی کتب خطی چنین بر می اید که اسلحه اتشی در میان مسلمانان از جمله الات دفاعیه بوده است واستعمال ان شیوع داشته وبیش از هر ابزاری

صفحه11

در جنگها بکار می بردند چنانکه الفوس یازدهم (پادشاه اسپانیا)که در سال 132 میلادی با لشکر خود به الجزایر حمله برد اعراب برای حفاظت شهر بیشتر ادوات ناریه را بکار بردند در تاریخ چنین دارد مراکشیها مواد اتشزا مثل رعد وبرق پرتاب می کردند وانها گلوله های اهنی به درشتی سیب بزرگ بودند که به طرف سپاه مخالف می انداختند واین گلوله ها انقدر مسافت طی می کرد که بعضی از انها از محل اردو می گذشته وبرخی در میان لشکر می افتاد.

ساختن کاغذ

در قرون قبل نوشته ها روی پوست یا استخوان بوده است و انقدر گران تمام می شد که رهبانان روم و یونان تصانیف خود را حک می کردند وقتی مسلمانان صنعت کاغذ سازی را اختراع نمودند پس از ان غربیها توانستند یاداشتهای ارزنده خود را روی کاغذ ثبت نمایند .

قدیمیترین کتاب خطی که در کتابخانه های اروپایی مکتوب است در سال1009 میلادی نوشته شده است وان از کاغذ پنبه تهیه شده است.

راجه به اکتشافات کاغذ باید گفت که چینیها از پیله ابریشم کاغذی اختراع نموده بودند اوایل پیشرفت اسلام اختراع کاغذ از چین به سمرقند امده و در انجا شایع گردید.زمانیکه اعراب سمرقند را فتح کردند از همین کاغذ کارخانه ایی را یافتند و لیکن باید دانست تا وقتی به جای ابریشم چیز دیگری اختراع نمی شد اکتشافات مذکور به حال اروپائیان نافع نبوده است ولی عرب به جای ابریشم پنبه را بکار می بردند واز کاغذ کتب مسلمین معلوم می شود که انها در این فن نهایت درجه ترقی را داشته اند و در ان زمان مرغوبتر از ساخت انان ساخته نشده بود.

صفحه12

این مطلب ثابت می باشد که از کهنه،کاغذ ساختن بی مشکل نبوده و محتاج به دستکاریهای زیاد است واین کار مخصوص مسلمین بود.پیدا شدن این عقیده ازانجاست که ایشان خیلی پیشتر از مسیحیان شروع به استعمال کاغذ نمودند مثلا قدیمیترین نوشته هایی که در اروپا روی کاغذ به عمل امده مربوط به سال1270 میلادی است وحال انکه کتب متعلق به یکصد سال قبل از تاریخ مذکور مربوط به مسلمانان موجود می باشد که روی کاغذ نوشته شده است که از کهنه ساخته بودند.

شرحی که در خصوص دانشمندان شیمی در کشورهای اسلامی ان زمان داده شد ثابت می کند تحقیقات اهل اسلام درشیمی و علوم تجربی کمتر از ترقیات واکتشافاتی نبود که در ریاضی و هیئت حاصل نمودند از مندرجات زیر برتری انان معلوم می شود :

1-اکتشاف مواد اساسی درشیمی مثل الکل، جوهر شوره ،جوهرگوگرد واعمال اصلی ان از قبیل تقطیر وغیره

2-دواسازی ،استخراج معادن ،ساختن فولاد،رنگ سازی وبه کار بردن اصول شیمیایی.

3- اختراع باروت واسلحه ناریه.

4- ساختن کاغذ از کهنه.

صفحه13

فصل دوم

گسترش شیمی نوین

صفحه 14

لاوازیه،پایگذار علم شیمی

پایه گذار شیمی مدرن لاوازیه شیمیست فرانسوی است نامبرده در زمان پادشاهان فرانسه وبا استفاده از کمکهای مادی انان دست به تحقیق در علم شیمی زد و به وسیله تهیه ترازوهای دقیق در خصوص هوا واجسام مرکب مانند اکسیدها و… تتبعات عمیقی نمود و معلوم داشت که هوا جسم ساده نیست بلکه مخلوط است وهمیشه مجموع اوزان اجسام حاصل در یک فعل انفعال مساوی جمع وزنهای مواد وارد عمل.

لاوازیه در زمان خود یکی از بزرگترین شیمیدانان اروپا بود و چون ریاست اداره باروت را نیز بر عهده داشت در قورخانه نزدیک محبس باستیل اقامت می کرد هر روز صبح زود برای بازدید کوره ها حاضر می شد ودر عین حال به سایر امور از قبیل اخذ مالیات ،حضور در جلسات اکادمی وملاقات با دانشمندان خارجی که ضمن عبور از فرانسه به سراغ او می امدند نیز رسیدگی می نمود.

در سال 1776 یک چراغ روغنی در زیر قرعی که دارای جیوه بود روشن کرد ومدت 12 روز ان را حرارت داد و مشاهده نمود پوسته نازکی از اکسید جیوه سطح موکور اولیه را پوشاند در این موقع ملاحظه کرد گازی که در زیر سرپوش بعد از عمل باقی ماده خاصیت زندگی را از دست داده است انگاه پوسته قرقز رنگ را جدا نمود و ان را در درجه حرارت بالاتری گرم کرد پس از ان متوجه شد که از ان گازی خارج می شود که موشها در داخل ان به حیات خود ادامه می دهند.

صفحه15

پس از ازمایشهای فوق لاوازیه نتیجه گرفت که در هوا گازی وجود داردکه با جیوه ترکیب می شود و تولید اکسید می کند و برای تولید این گاز کافی است جسم اخیر را حرارت دهیم لاوزیه نام ان را اکسیژن گذاشت.

این دانشمند صورت تعدادی از اجسام ساده را عرضه نمود که عبارت بودند از:

اکسیژن،هیدروژن،ازت،گوگرد،فسفر،وکربن.بعلاوه17 فلز،اهک،منیزی،سلیس

باریت و الومین را نام برد.در سال 1783هیدروژن را در داخل اکسیژن سوزاند وترکیب اب را تأیید و اثبات نمود.

سال 1789 سال انقلاب شیمیایی نیز هست در این سال بود که لاوازیه کتابی به نام (اصول مقدماتی علم شیمی )تألیف کرد و ان را انتشار داد در این سال شیمی نوین متولد شد ونابغه شهیر ان را تقدیم جهانیان نمود ودانش شیمی تبدیل به یکی از بزرگترین عوامل حاکم بر دنیای جدید کرد.

بین لاوازیه و لویی شانزدهم اخرین پادشاه فرانسه رابطه حسنه ای وجود داشت و پس از انکه حکومت به وسیله انقلابیون وجمهوری خواهان سرنگون شد لاوازیه را نیز محبوس کردند و وی را محکوم به اعدام نمودند وپس از 24 ساعت حکم مذکور اجرا گشت در صورت جلسه محاکمه نوشته شده است که "جمهوری احتیاج به علما ندارد"

صفحه16

ایران در قرن هیجدهم ونوزدهم

در اواخر قرن هیجدهم کشور فرانسه پیشرو نهضت علمی اروپائی گشت و اثاری که در سرزمین مذبور بوجود می امد بر توده مردم تأثیر فراوان می گذاشت اما در چنین اوقات ایران ما صحنه جنگ وجدال برای گرفتن مسند سلطنت بود اقا محمد خان قاجار جهت بدست اوردن پادشاهی از لطفعلی خان زند خلقی عظیم را کشت و یا کور کرد وبلاخره توانست 1210 هجری قمری سلسه قاجار را تشکیل دهد.

از زمان فتحعلی شاه و بخصوص پس از شکست ایران از روسیه گر چه ظاهرا مملکت ما استقلال داشت ولی در اصل تحت نفوذ روس وانگلیس بود ومردانی چون قائم مقام فراهانی با تؤطئه چینی به دیار عدم رهسپار می شودند.

اخرین امیدی که امکان داشت در طی سالیانی نه چندان دور رونقی به ایران دهد تا خود را از نظر علوم به اروپائیان برساند میرزا تقی خان فراهانی ملقب به امیرکبیر بود که ناصرالدین شاه اورا به صدارت عظمی منصوب نمود وی با تاسیس مدرسه دارالفنون قصد داشت جهشی در مردم از نظر علمی ایجاد کند بعلاوه چون عارف به اوضاع واحوال بود معلمین مدرسه مذبور را از کشور اتریش انتخاب کرد زیرا می دانست اگر از ممالک فرانسه وانگلستان وروسیه معلم استخدام کند انان همراه تدریس جاسوسی خواهند نمود.

سفرای دول ان روز به شخصیت امیرکبیر واقف گشتند لذا نسبت به وی دشمنی اغاز کردند سفیر انگلیس با تدبیر وحیله وبه کمک مادر شاه وسیله عزل او را فراهم نمود پس از ان میرزا اقا خان نوری راکه از قبل برای دولت انگلیس جاسوسی می کرد به عنوان صدر اعظم منصوب نمودند.

صفحه17

بلاخره شاه جوان وکم عقل پس از چند روز میرزا تقی خان را به کاشان تبعید کرد ودیری نپایید که سلطان قاجار جلادانی را از تهران گسیل داشت وان نابخردان در تاریخ 18 ربیع الاول 1210 هجری قمری این مدیر مدبر وبی نظیر در ایران را در حمام فین کاشان به طرز فجیعی به قتل رساندند.

این واقعه حائله وصدها نظیر ان موجب گشت که ایرانیان به خود امده ورژیم شاهنشاهی را که سبب اصلی جنایات وعقب ماندگی ایران بودبرای همیشه ملغی نماید.

همفری دیوید (1829 –1778 )دیگر از شیمیدانان بود که در شیمی معدنی تحقیقات زیادی نمودبطوری که در سال 1795 پروتو اکسید ازت را بررسی کرد و اثرات این گاز را درباره شخص خود امتحان کرد در سال 1807 توانست سود و پتاس را الکترولیز نماید بعلاوه فلزات قلیائی خاکی مانند باریم،استرانسیم وکلسیم وهچنین منگنز رانیز بدست اوردبا اینکه دربعضی از اوقات اوضاع سیاسی فرانسه نامساعد بود اکادمی فرانسه جایزه بزرگ خود را به دیود تقدیم نمود.

در سال 1808 که دیوید با پتاسیم کار می کرد این سئوال را مطرح نمود لاوازیه به ما چنین تعلیم داد "هر اسید دارای اکسیژن می باشد" اگر اینطور است باید اسیدکلریدریک نیز اکسیژن داشته باشدو برای استخراج اکسیژن مذبور کافیست پتاسیم رادر مجاورت اسید مذکور قرار دهیم زیرا پتاسیم به طور قوی جاذب اکسیژن می باشد .شیمیدان بزرگ از اینکه دید تجربه اش با عدم موفقیت مواجه گردید بسیار متجعب گشت و برای او مسلم گشت که اسید کلریدریک اکسیژن ندارد.

همفری دیوید در قله شهرت و افتخار قرار گرفت و نه تنها از جمله ایجاد کنندگان شیمی نو شمرده می شد بلکه در عین حال از مخترعین درجه اول

صفحه18

محسوب می گشت در سال 1815 چراغ اطمینانی که مورد استفاده معدنچیان است اختراع کرد و وسیله احتراز از عمل شیمیایی اب دریا را روی بدنه کشتیها بدست اورد خلاصه کم کم انتظار همه چیز را از او داشتند بطوریکه یکی از دانشمندان ان زمان راجع به دیوید اظهار می داشت:همانطور که به دیگران تهیه بعضی مصنوعات را سفارش می دهند به او نیز اکتشافات معینی را توصیه می نمایند.

دانش شیمی قوانین خود را سازمان می دهد

همزمان با دیوید دانشمند دیگری که ژوزف لوئی گیلوساک (1850-1778) نام داشت ابتدا در خصوص انبساط گازها مطالعه نمود ودر سال 1808 قانون مشهور خود را بیان کرد از این قرار :ما بین دو حجم گاز که با یکدیگر ترکیب می شوند نسبت ساده ای وجود دارد مثلا همواره برای ترکیب اب دو حجم از هیدروژن و یک حجم از اکسیژن لازم است.بلاخره درسال 1815 سیانوژن را که گازی بسیار سمی بود کشف کرد .

شخصی دیگر به نام لوئی ژوزف پروست (1826-1754)بود که یکی از بزرگترین قوانین علم بنام قانون پروست یا قانون نسبتهای مشخص را بوجود اورد که می توان ان را به طریق زیر بیان کرد :

"دو جسم برای انکه ماده معینی تولید کنند همواره به نسبتهای ثابت و تغییر ناپذیری با هم ترکیب می شوند."

دانشمند دیگری که در منچستر بود جون دالتون نام داشت که توانست یکی دیگر از قوانین اساسی علم شیمی به نام قانون دالتون یا قانون نسبتهای مرکب را بوجود اورد به این شرح:

صفحه19

"هر گاه دو عنصر تر کیبات مختلفی تولید کنند مقدار ثابتی از عنصر اول که مقادیر متفاوتی از عنصر دوم ترکیب می شود بین انها مضارب صحیحی است."

امه ده اوگادرو(1856-1776)دانشمند ایتالیائی در سال 1811 اظهار کرد که تعداد ذرات موجود در حجم معینی از تمام گازها مقدار ثابتی است (عدد اوگارو602300 میلیارد میلیارد)که ذرات در حجم 22.4لیتر از هر گاز را می رساند .

ژاکوب برزلیوس سوئدی (1848-1779)با خود گفت مجموعه مسائلی که به وسیله شیمیدانان عرصه شده بسیار مبهم و نا هماهنگ است و وقت ان می باشد که این اکتشافات با هم توافق دهیم.بلاخره ذهن وی به این امر انتقال یافت:چون اجسام در نتیجه الکترولیز تجزیه می شوند بنابر این ممکن است که الکتریسیته عامل اتصال انها به یکدیگر نیز با شد قاعدا بایست اتم بعضی مثبت قبول کند وبرخی دیگر از اجسام الکتریسیته منفی ،چه چیز از این سهل تر است که فرض کنیدمثلا اتمی از اسید سولفوریک الکتریسیته ای منفی دارد به سوی یک اتم پتاس که دارای نیروی الکتریکی مثبت جذب می شود تا با ان سولفات پتاسیم تولید نماید.

برزلیوس جدولی از اوزان اتمی را منتشرکرد و علائم شیمیائی را اصلاح نمود.

نهضت شیمی الی

پس از لاوازیه شیمیدانان زیادی در اروپا پیدا شدند ولی باید گفت تا ان موقع دانشمندان شیمی هم خودرا مصروف مواد معدنی و تبدیلات انها نموده اند اما برای تهیه اجسام الی همت وافری از خود نشان نمی دادند زیرا معتقد بودند که در مواد الی قوه مرموزی حیاتی بکار رفته و بشر عاجز است که جهت بدست

صفحه20

اوردن یک ماده الی در ازمایشگاه این نیروی مجهول را بگنجاند و ماده الی را به طور مصنوعی تهیه نماید.

باید تذکر دهیم که در ان زمان شیمی الی وجود نداشت درباره اینکه در تمام دوران قرن هفدهم چربیها و روغنها را مطالعه شیمیایی قرار می دادند معهذا فقط شیمی معدنی مورد توجه بود و مواد الی بسیار اسرار امیز به نظر می رسیدند و عده ای حتی در این موضوع تردید داشتند که الکل ،کره،قند وادرار از قوانین عادی شیمیایی از قبیل نسبتهای معین ونسبتهای مضاعف پیروی کنند همه دانشمندان ان عصر با تلخی اعتراف می کردند که ایجاد این مواد بطور مصنوعی غیر ممکن است زیرا در تشکیل انها نیروی حیاتی نبز دخالت دارد و برخی اظهار می داشتند که به علت مداخله قوه زندگی رضا به قضا دهیم و تمام شیمی الی رااز قلمرو علم خارج کنیم.

میشل اوژن شورل شروع به ازمایش مواد چرب نمود و اقدام به تجزیه مواد الی کرد ودریافت که چربیها ،ما حصل ترکیب گلیسرین با اسیدهای چرب می باشد بلاخره توانست شمعهای استئاریک که جانشین شمعهای قدیمی گردید اختراع نماید شورل با خود فکرکرد که پیه ،کره وچر بیهای دیگر مواد مرکب می باشند اما دارای اصول مشترکی هستند وی ما بین سالهای 1811و1826 جواب این موضوع را دریافت و چنین توضیح داد:

"همانطور که الیاژها از تجمع فلزات مختلف به نسبتهای معین به دست می ایند چر بیها نیز از ترکیب شدن گلیسرین با اسیدها چرب مانند اسید استئاریک واولئیک وغیره می باشند.

این جواب در عمل بسیار مورد استفاده واقع شد علاوه براینکه توانست شمعهای جدید بسازد در صابونی شدن اجسام چرب بررسیهایی به عمل امد و قادر گشت صنعت صابون سازی را بسیار توسعه دهد واکتشافات خود را در

صفحه21

کتابی با عنوان :"جستجوهای شیمیایی درباره مواد چربی که مبدا حیوانی دارند"جمع نماید.

در همین ایام استادی بود که ژان باتیست دوما نام داشت در سال 1834 با کمک شاگرد خود جوهر چوب را کشف کرد و ملاحظه نمود که این جسم شباهت کامل با جوهر شراب دارد.این دو دانشمند با خود گفتند که حتما این دو از یک خانواده می باشند پس خوب است هر دو را الکل بنامیم.

دو ماده کلر دار از روی جوهر سرکه گذراندند وجسم جدیدی بدست اوردند .دانشمندان مذبور در سال1832 مطالعه خود را در این باره کامل کردند و اصل جانشینی و تعویض را به وجود اوردند.

سنتز مواد الی

تمام شیمیدانان در قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی هدف و منظور واحد داشتند و ان اینکه

---

قیمت: 100 تومان